Zakona o posebnom registru i javnosti rada neprofitnih organizacija ne krši Ustav Republike Srpske i BiH, ali ni Еvropsku konvenciju o ljudskim pravima, kaže pravni zastupnik Republike Srpske Lazar Stjepanović.
„Član 11. Еvropske konvencije o ljudskim pravima garantuje slobodu udruživanja, ali istovremeno omogućava državama članicama da uvedu određene mjere kontrole ako su one opravdane zaštitom javnog interesa, demokratskog poretka i nacionalne bezbjednosti“, podsjeća Stjepanović.
Takođe, dodaje, postojeći Zakon o udruženjima i fondacijama Republike Srpske reguliše oblast nevladinih organizacija, ali ne obuhvata poseban nadzor nad stranim finansiranjem. Ovim zakonom uvode se mehanizmi dodatne kontrole, koji su u skladu s međunarodnim pravom, kako bi se osigurala zakonitost i transparentnost rada NVO sektora.
„Republika Srpska, kao dio demokratskog društva, ima pravo i obavezu da štiti sopstvene institucije i politički sistem od netransparentnog stranog uticaja, što je u skladu sa Ustavom i međunarodnim pravnim standardima“, rekao je on.
Član 11. Еvropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (ЕKLjP) – Sloboda okupljanja i udruživanja
1. Svako ima pravo na slobodu mirnog okupljanja i na slobodu udruživanja sa drugima, uključujući pravo da osniva sindikate i da se priključuje sindikatima radi zaštite svojih interesa.
2. Ostvarivanje ovih prava ne podliježe nikakvim ograničenjima, osim onih koja su propisana zakonom i koja su neophodna u demokratskom društvu u interesu nacionalne bezbjednosti ili javne sigurnosti, radi sprečavanja nereda ili zločina, zaštite zdravlja ili morala ili zaštite prava i sloboda drugih. Ovaj član ne sprečava zakonita ograničenja ostvarivanja ovih prava od strane pripadnika oružanih snaga, policije ili državne uprave.
Da li se ovim zakonom uvodi cenzura nevladinim organizacijama?
„Zakon ne uvodi cenzuru, niti zabranjuje nevladinim organizacijama da izražavaju mišljenje ili učestvuju u društvenim i javnim debatama. Sloboda izražavanja i udruživanja garantovana je Ustavom Republike Srpske i međunarodnim konvencijama, ali istovremeno svaka država ima pravo da uvodi mehanizme zaštite suvereniteta i unutrašnje stabilnosti“, naglašava Stjepanović.
Zakon ne zabranjuje nevladinim organizacijama da izražavaju mišljenje ili da učestvuju u društvenim i javnim debatama, napominje.
„Ono što se ograničava jeste mogućnost da se organizacije finansirane iz inostranstva bave političkim djelovanjem ili političkim aktivnostima (podrazumijeva učešće u predizbornoj kampanji političkih stranaka i kandidata, prikupljanje sredstava za političke stranke i kandidate, finansiranje kandidata, odnosno političkih stranaka i sprovođenje političkih aktivnosti u svrhu ostvarivanja uticaja na formiranje javnog mnjenja i postizanje političkih ciljeva) i drugim aktivnostima koje se odnose na političko organizovanje i djelovanje usmjereno na ugrožavanje demokratije, narušavanje integriteta Republike Srpske, kršenje Ustavom Srpske zajamčenih sloboda i prava i raspirivanje nacionalne, rasne ili vjerske mržnje ili netrpeljivosti. Zakon sprečava zloupotrebu nevladinog sektora za ostvarivanje stranih interesa, ali ne zabranjuje javno djelovanje NVO u oblastima zaštite ljudskih prava, kulture, nauke, obrazovanja itd“, dodaje.
Zašto je termin „agent stranog uticaja“ uveden u zakon?
Termin „agent stranog uticaja“ nije novina, već pravni termin koji se koristi u zakonima SAD-a (FARA), Rusije, Mađarske. Ovaj pojam ne označava kriminalnu ili nelegitimnu aktivnost, već isključivo ukazuje na organizacije koje primaju strana sredstva i sprovode aktivnosti koje mogu imati politički ili javni uticaj, rekao je Stejpanović.
„Upotreba ovog termina ne znači da se organizacije stigmatizuju, već da se jasno razlikuju one koje se finansiraju iz inostranstva od onih koje su isključivo domaće i samostalne. Republika Srpska, kao i druge države, ima pravo da uspostavi sistem kojim će se jasno identifikovati finansiranje iz inostranstva i osigurati puna transparentnost“, dodaje.
Ovaj termin, napominje, omogućava da se na objektivan način izbjegne potencijalni prikriveni strani uticaj na političke i društvene procese u Republici Srpskoj, što je legitiman cilj svake suverene države.
Da li ovaj zakon zabranjuje rad organizacija koje zagovaraju ljudska prava i demokratiju?
„Zakon ne zabranjuje rad organizacija koje se bave zaštitom ljudskih prava, demokratije, vladavine prava, medijskih sloboda ili drugih važnih društvenih pitanja. Svaka organizacija koja djeluje u skladu sa Ustavom i zakonima Republike Srpske može nastaviti sa svojim radom bez ikakvih prepreka“, jasan je Stjepanović.
Ovaj zakon se odnosi samo na transparentnost finansiranja i osigurava da organizacije koje primaju sredstva iz inostranstva ne djeluju kao instrumenti stranih interesa.
„Time se ne ugrožava rad organizacija koje zaista rade u interesu građana, već se sprečava potencijalna zloupotreba NVO sektora za političke ili obavještajne aktivnosti. Na ovaj način se osigurava zaštita demokratskog poretka, dok se istovremeno ne ograničavaju osnovna prava na udruživanje i slobodu govora“, dodaje.
Da li se ovim zakonom uvodi previše administrativnih obaveza za nevladine organizacije?
Ovaj zakon ne uvodi prekomjerne administrativne obaveze, već postavlja jasniji i sistematičniji okvir za izvještavanje o radu organizacija koje primaju sredstva iz inostranstva.
„Ovaj zakon osigurava da nevladine organizacije koje se finansiraju iz inostranstva budu podložne istim pravilima transparentnosti kao i sve druge institucije koje učestvuju u javnom životu. Na taj način se pojačava povjerenje građana u rad ovih organizacija i sprečava mogućnost zloupotreba i manipulacija putem skrivenog finansiranja. U Republici Srpskoj se ovim zakonom ne ograničava rad nevladinih organizacija, već se povećava transparentnost, što je u interesu i građana i same države“, jasan je on.
Koja je svrha vođenja posebnog registra u Ministarstvu pravde Republike Srpske?
Poseban registar nevladinih organizacija koje se finansiraju iz inostranstva uvodi se radi veće transparentnosti i javnog nadzora nad njihovim djelovanjem.
„Trenutno postoji Jedinstveni registar udruženja i fondacija koji vodi Ministarstvo uprave i lokalne samouprave Republike Srpske, ali ovaj zakon predviđa poseban registar samo za organizacije koje finansijski ili na drugi način pomažu strani subjekti. Cilj nije dupliranje administracije, već preciznija evidencija o izvorima finansiranja i aktivnostima ovih organizacija“, napominje.
Uvođenje posebnog registra ima višestruku svrhu:
1. Transparentnost – Građani i institucije će imati jasan uvid u to koje organizacije primaju finansiranje ili pomoć na drugi način iz inostranstva i u koje svrhe koriste ta sredstva.
2. Prevencija zloupotreba – Strana finansiranja mogu se koristiti za skriveno političko djelovanje, širenje dezinformacija, pa čak i za aktivnosti koje su suprotne interesima Republike Srpske.
3. Jačanje povjerenja – Organizacije koje rade u skladu sa zakonom i javnim interesom neće imati nikakve probleme s registrom, već će se kroz transparentnost dodatno osnažiti njihov legitimitet.
Registar ne znači zabranu rada, već samo postavlja pravila igre kako bi se osiguralo da nema netransparentnog uticaja stranih faktora na unutrašnje procese u Republici Srpskoj.
