Ni u čemu Srbi da se saglase, da stanu složno svi iza jednog, makar to bilo i ime najvećeg hrišćanskog praznika. Kako se on bliži uvijek se nametne nedoumica – da li se slavi Vaskrs ili Uskrs, poslije koje mnogi, pomirljivo u duhu praznika, konstatuju: „Može i jedno i drugo“.
Da li je baš tako? Ako ćemo po crkvenim knjigama – nije, jer u nedelju će pravoslavni vjernici proslaviti Isusov povratak u život, odnosno vaskrsenje. Stoga, Srpska pravoslavna crkva upućuje da je pravilno reći Vaskrs.
„Sve bogosložbene riječi u srpskom jeziku vuku korijene iz crkvenosloveskog, a one iz grčkog jezika. Na crkvenoslovenskom se kaže „Hristos voskrese“ i „Voskrsenije Hristovo“. U troparu koji pjevamo na crkvenoslovenskom kaže se „Hristos voskrese iz mertvih“, a na srpskom „Hristos vaskrse iz mrtvih“. Zaključak je – kaže se Vaskrs kao što i piše u crkvenim kalendarima“, objašnjava za „Blic“ sveštenik iz užičkog kraja.
Iz ovoga, kaže on, proističe da je pravilan praznični pozdrav „Hristos vaskrse“ ili „Hristos voskrese“. Uz uobičajeni otpozdrav „Vaistinu vaskrse“ može se koristiti i „Voistinu voskrese“.
Termin Uskrs, kaže naš sagovornik, pomodarski je i primljen iz katoličanstva, a pogrešno ga koristi i mnogi naši sveštenici.
„Vaskrs ili vaskrese odražava pravo zbivanje stvari prilikom Hristovog boravka u Hadu, razrušenju Hada i ustajanju iz mrtvih, to je suština događaja i zato je pravilno reći Vaskrs“, dodaje ovaj sveštenik.
On ukazuje na još nešto: Često se spominje „Uskrs po gregorijanskom kalendaru“, odnosno „Vaskrs po julinanskom kalendaru“, a to je pogrešno jer se svi pravoslavni narodi, bez obzira da li koriste julijanski ili gregorijanski kalendar slave Vaskrs istog dana, onog koji odredi Jerusalimska patrijaršija.
„Vaskrs se kod pravoslavaca uvijek slavi prve nedjelje punog mjeseca poslije proljećne ravnodnevnice i nikako prije jevrejske Pashe, što je odluka Prvog vaseljenskog sabora 325. godine u Nikeji. Dakle, postoji Božić po gregorijanskom i julijanskom kalendaru, ali ne i Vaskrs“, ukazuje on.
Bosa Rosić, etnolog sa Zlatibora, kaže za „Blic“ da se u Srbiji termin Vaskrs koristi u selima, dok se u urbanijim sredinama više govori Uskrs. Ovo „Uskrs“, smatra ona, zaostavština je iz srpskohrvatskog jezika, kao što je i reč suhomesnato, a pravilno je suvomesnato jer je od suvoga mesa.
“ Više obrazovaniji ljudi pokušavaju da se ograde od seljaka koji kažu Vaskrs i zato govore Uskrs, a svi su seljačkog porijekla. Vuk Stefanović Karadžić je 1827. u listu „Danica“ napisao: „U našoj zemlji nema drugih ljudi sem seljaka. Ono malo ćurčija i majstora po gradovima se druže sa Turcima pa ih narod i ne smatra Srbima““, kaže Bosa Rosić.
Za korišćenje termina Uskrs, Rosa najviše „krivi“ sveštenike SPC jer ne upućuju narod na to šta je pravilno, a šta ne jer oni su posrednici između nas i Boga.
„Poslije Drugog svjetskog rata, krsna slava nije bila zabranjena nijednim dekretom, ali su se neki, da bi se dodvorili komunističkim sekretarima, prestali da slave. U Opštini Čajetina smo dve kuće – jedna u Rudinama, druga u Šljivovici, su prestale da slave. Ali sveštenici su u to vrijeme bili stavljeni „na led“ i onda su u bogosloviju išla samo najsiromašnija i najneukija djeca. Neuki ništa nisu ni naučili zbog čega smo imali jako loš sveštenički kadar, ako su i znali plašili su se vlasti i nisu upućivali narod na to šta je ispravno, a šta ne poput klečanja u crkvi“, priča ona.
Šta kažu lingvisti?
Lingvistički gledano ispravno je i jedno i drugo, tako da nećete pogriješiti kako god kažete.
„Vaskrs“ je srpskoslovenski oblik koji pripada srpskom crkvenom i književnom jeziku, koji se do sredine XVIII vijeka upotrebljavao u svim krajevima pod upravom Srpske pravoslavne crkve.
„Voskresenije“ je ruskoslovenski oblik i riječ je o staroslovenskom jeziku ruske redakcije koji je danas jezik srpske crkve. Naime, srpskoslovenski jezik kao zvanični crkveni jezik Srbi su sredinom XVIII veka zamijenili ruskim crkvenim jezikom. U tom crkvenom jeziku riječi o kojima govorimo izgovaraju se na ruski način – sa „o“ u prvom slogu, pa se tako kaže – Voskresenije, voskresnuti, voskrese.
Iako se često mogu čuti polemike među ljudima o tom pitanju, osim u stručnim krugovima, najčešće se daje pogrešan odgovor. U narodu postoji mišljenje da je riječ Vaskrs srpska, odnosno da se vezuje za pravoslavlje, dok Uskrs upotrebljavaju Hrvati, odnosno katolici. Međutim, to je potpuno netačno, navodi „Blic“. I jedna i druga riječ jednako pripadaju srpskom jeziku i potekle su od iste reči, koja se kroz vijekove izmijenila kako se mijenjao i jezik. Tako da se zapravo radi o dvije forme iste riječi, jednoj – Vaskrs, koja je sačuvana kroz bogosluženje, a koja ranije nije tako zvučala u vijekovima koji su prethodili, već je i ona rezultat promjena jezika kroz vrijeme, i drugoj – Uskrs, koja je narodna forma iste riječi, odnosno koja se sačuvala kroz narodni govor.
„Do stvaranja dvije riječi je došlo jer se u razgovornom, narodnom jeziku ona izgovarala u skladu sa tada aktuelnim promjenama u jeziku, dok je u crkvenim knjigama ostalo zapisano slovo, odnosno glas koji se kroz vijekove redukovao ili vokalizovao, u zavisnosti od pozicije u kojoj se nalazio. Konkretno, taj glas se gubio ili je davao vokal a, a kako knjige nisu često prepisivane tada, sveštenstvo je vremenom riječ počelo da izgovara u odnosu na ono kakav je rezultat glas dao i kako ga je i samo izgovaralo u razgovornom jeziku, odnosno počelo je da ga čita kao a i tako smo dobili riječ Vaskrs“, objasnila je filološkinja Tanja Ćulafić.
