Postoje i pomračenje i Sunca i Mjeseca – i različite varijacije oba – ali postoji i treća vrsta, koja podrazumijeva dve daleke zvijezde. Ovaj vodič će vam pomoći da razumjete ove različite astronomske događaje i saznate kad biste mogli da ih vidite.
Pomračenja mogu da budu spektakularni astronomski događaji. Postoji dobar razlog zašto je nikla čitava jedna grana turizma kako bi udovoljila svima onima koji žele da ih vide.
Sljedeće pomračenje sunca je 4. decembra.
Biće to potpuno pomračenje sunca, ono kakvo većina ljudi priželjkuje da vidi.
Nažalost, potpuno uživanje u ovom spektalu biće zagarantovano samo sa određenih lokacija na Antarktiku.
Potpuno pomračenje počelo je u subotu u 6.29 po srednjeevropskom vremenu.
Sa nekih mesta u Južoafričkoj republici i Namibiji, kao i Australiji i Novom Zelandu moći će da se vidi djelimično pomračenje, ako vremenski uslovi to dozvole.
Ali to je samo jedna od nekoliko različitih vrsta eklipsi.
„Generalno gledano, postoje dva tipa pomračenja: Mjeseca i Sunca“, piše Huan Karlos Bimin, astrofizičar iz Naučnog komunikacionog centra Autonomnog univerziteta u Čileu, u nedavno objavljenoj knjizi Ilustrovana astronomija.
Ali on potom napominje: „Tehnički postoji i treća vrsta, koja uključuje dve daleke zvijezde.“
POMRAČENjA SUNCA
Ponekad, kad Mjesec kruži oko Zemlje, on se nađe između Sunca i naše planete, zaklonivši svjetlo zvijezde i dovevši do pomračenja Sunca.
Drugim riječima, Mesec baca svoju sjenku na površinu Zemlje.
Ali, postoje tri tipa pomračenja Sunca, a oni se razlikuju po tome kako i koliko Mjesec zakloni Sunce.
Potpuno pomračenje Sunca
Do potpunog pomračenja Sunca dolazi kad se Sunce, Zemlja i Mjesec na taj način poravnaju da potonji potpuno zakloni sunčevu svjetlost.
Na nekoliko sekundi (ili ponekad čak minuta), nebo postane toliko tamno da izgleda kao da je noć.
Rečima NASA-e, „potpuna pomračenja Sunca moguća su samo na Zemlji zbog nebeske slučajnosti“: Sunce je 400 puta šire od Meseca, ali je i 400 puta udaljenije.
„Taj geometrijski odnos znači da kad se savršeno poravnaju, Mjesec zakloni čitavu površinu Sunca, dovodeći do potpunog pomračenja Sunca“, dodaje NASA.
Pojas koji prati mjesečevu sjenku preko površine Zemlje naziva se „zonom totaliteta“ i ovaj spektakl potpunog mraka vidi se samo u jednoj maloj oblasti.
S obe strane tog pojasa, hiljadama kilometara eklipsa može da se vidi samo djelimično.
Što ste dalje od zone totaliteta, manji je dio Sunca kog će zakloniti Mjesec.
Što se tiče trajanja, zavisiće od „položaja Zemlje u odnosu na Sunce, položaja Mjeseca u odnosu na Zemlju i toga koji dio Zemlje je pomračen“, piše Bimin.
„Teoretski, najduže pomračenje Sunca može da traje 7 minuta i 32 sekunde“, dodaje ovaj čileanski astrofizičar.
Što se tiče učestalosti, ona uopšte nisu toliko rijetka kao što biste pomislili: dešavaju se svakih 18 mjeseci.
Ono što je stvarno rijetko je da se potpuno pomračenje Sunca vidi ponovo iz iste tačke, što se u prosjeku dešava na svakih 375 godina.
Ove godine će potpuno pomračenje Sunca biti 4. decembra, ali biste morali da budete na Antarktiku da biste ga vidjeli u punom sjaju.
Kad je Mjesec dalje od Zemlje i deluje „manje“, on ne zakloni do kraja površinu Sunca.
I tako je oko Meseca vidljiv prstenasti dio Sunca, a događaj se naziva prestenasto (anularno) pomračenje Sunca.
Baš kao i tokom potpunog pomračenja Sunca, tokom ovog fenomena postoji „staza anularnosti“ na kojoj pomračenje izgleda prstenasto.
Sa obe strane te staze, zauzvrat, postoji zona parcijalnosti.
Desetog juna 2021. godine, prstenasto pomračenje vidjeće sa na udaljenim sjevernim širinama: u dijelovima Kanade, Grenlanda i Rusije vidjeće se puni efekat, ali veliki dio Evrope, Centralne Azije i Kine vidjeće samo delimično pomračenje.
Prema NASA-i, ove eklipse obično su najduže, budući da prsten može da se vidi duže od deset minuta, ali uopšteno ne traju duže od pet ili šest.
Hibridno pomračenje
Bimin objašnjava da je hibridna eklipsa fenomen koji se dešava „kad je Mjesec na udaljenosti na kojoj može potpuno da zakloni Sunce, ali, kako napreduje, blago se udaljava od Zemlje i prestaje da zaklanja Sunce, transformišući se u prstenasto pomračenje.“
„Ono može i da krene kao prstenasto pomračenje, a onda da se malo približi i postane potpuno pomračenje“, dodaje Bimin.
Hibridna pomračenja prilično su rijetka (čine četiri odsto svih pomračenja Sunca), prema podacima Kanarskog instituta za astrofiziku (IAC).
Podaci NASA-e ukazuju na to da se posljednje desilo 2013. godine, a moraćemo da čekamo sve do 20. aprila 2023. godine na sljedeće, koje će biti vidljivo iz Indonezije, Australije i Papue Nove Gvineje.
POMRAČENjA MESECA
Do pomračenja Mjeseca dolazi kad se Zemlja ispriječi sunčevoj svjetlosti koje se kreće ka Mjesecu.
Drugim riječima, tokom pomračenja Mjeseca vidi se sjenka Zemlje projektovana na njenom prirodnom satelitu.
Vodič IAC-a objašnjava: „Vidljivost pomračenja Sunca zavisi od geografske lokacije posmatrača. Suprotno tome, kod pomračenja Mjeseca fenomen može da se vidi sa bilo kog mjesta na našoj planeti na kom je Mjesec iznad horizonta u vrijeme pomračenja.“
Vodič dodaje da „za razliku od pomračenja Sunca, kod kog raspored faza pomračenja zavisi od geografskog položaja posmatrača, kod pomračenja Mjeseca one će biti iste bez obzira na mesto sa kog se posmatra.“
Postoje isto tako i tri tipa pomračenja Mjeseca.
Potpuno pomračenje Mjeseca
Tokom potpunog pomračenja Mjeseca, objašnjava NASA, Mjesec i Sunce se nalaze na potpuno suprotnim stranama Zemlje.
„Iako se Mjesec nalazi u senci Zemlje – objašnjava NASA – nešto sunčevog svjetla uspeva da dopre i do Mjeseca.“
To sunčevo svjetlo prolazi kroz Zemljinu atmosferu, koja filteriše veći deo plave svjetlosti.
Zbog toga, tokom tog fenomena, prirodni satelit izgleda crveno i dobio je nadimak „Krvavi Mjesec“.
Prema IAC-u, „zato što je prečnik naše planete četiri puta veći od mjesečevog, njena sjenka je i mnogo šira, pa pomračenje Mjeseca može ukupno da traje i 104 minuta.“
Jedno takvo će se desiti 26. maja 2021. godine.
Ako ste u zapadnoj Južnoj Americi, Jugoistočnoj Aziji, Australiji ili delovima zapadnih Sjedinjenih Američkih Država – i imate tu sreću da vam nebo bude vedro – bićete u poziciji da vidite ovaj „Super cvjetni pun Mjesec“ potpuno pomračen oko 14 minuta.
Djelimično pomračenje Meseca
Izvor: BBC
