Tajne manastira Zavala
Iz manastira Zavala, uklesanog u stijene, pruža se nepregledan pogled na ravno Popovo polje, koje je nekada davno cijelo bilo u crkvenom vlasništvu!
U svom zagrljaju brdo zvao Ostrog skrilo je ne samo crkvu i konake, već i prirodni fenomeni, pećine – isposnice.
A duhovno, umjetničko blago, gotovo je nemjerljivo. Iako rušen i u Drugom svjetskom i posljednjem ratu, manastir Zavala se uništiti ne može.
Znaju to i oni koji su digli ruke na svetnju, na lijevoj obali rijeke Trebišnjice, jer sa njom ostaje i opstaje pravoslavni trag duboko zaronjen u vijekove iza nas.
Među najstarijim je manastirima u Zahumsko – hercegovačkoj i primorskoj eparhiji.
S ciljem trajne zaštite, prije 19 godina graditeljska cjelina crkve Vavedenja Presvete Bogorodice u Zavali, u federalnoj opštini Ravno, proglašena je i nacionalnim spomenikom BiH.
U odluci Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika data su precizna objašnjenja šta sve sadrži crkva sa zvonikom, podzida sa pristupnim tunelom i terasom, novi konak, čatrnje, stare škole i kepije – pećine (isposnice).
Rušili Turci, obnavljali Srbi
Istorijski podaci kazuju da narod nastanak ove crkve, prislonjene uz stijenu, povezuje sa prvim hrišćanskim carom Konstantinom, koji se, navodno, iskrcao u Slanom i tu izgradio veliku crkvu, a zatim stigao u Zavalu i, vidjevši veliku pobožnost stanovništva, odlučio da i na tom mjestu sagradi hram.
Najstariji pisani dokumenat o Zavali je ugovor iz 1514. godine o prodaji jednog vinograda manastiru.
S obzirom na to da se u Zavalskom pomeniku navode imena vojvoda iz loze Hrabrena-Miloradovića, može da se pretpostavi da su pravoslavni plemići iz te porodice bili ktitori obnove manastira, navela je član Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika Ljiljana Ševo.
Osim aktivne prepisivačke škole, o kojoj svjedoči veći broj starih značajnih rukopisnih i prvih štampanih srbuljskih knjiga, svodove manastira Zavala je u 16.vijeku oslikao, u to vrijeme, najbolji i najobrazovaniji srpski slikar Georgije Mitrofanović.
U svom posjedu manastir je imao i vinograde i zemlju u gotovo cijelom Popovom polju!
U nemirno vrijeme 17.vijeka, Zavalu zauzimaju Mlečani, a zatim i Turci, a manstir je srušen 1722.godine, citira se u istorijskim dokumentima, koje je koristila Komisija.
Obnova je potrajala, pa su novi konaci i drugi dijelovi ovog pravoslavnog kompleksa podignuti 1876. godine.
Tajne manastira Zavala – Skriveni ulaz ispod ikone!
Ono što je razoreno u Drugom svjetskom ratu, nema cijenu.
Uništena je kompletna manastirka zbirka i arhivska građa.
Dio je potpao pod nacionalizaciju, a i u posljednjem ratu u BiH konak i prateći manastir ponovo su bili na meti napadača.
Spaljeni su, ali na sreću crkva, iako demolirana, nije pretpjela velika oštećenja.
Na crkvi, ušuškanoj u stijenu na jedne strane, postoji i jedan tajni ulaz koji se nalazi u sjeverozapadnom dijelu i koji je bio zatvoren kamenom pločom sa freskom.
Danas je taj prolaz sakriven ikonom koja je obješena nad njegovim otvorom i koja ga potpuno zaklanja.
Na zidovima crkve Sv. Vavedenja u Zavali je pet natpisa, kompozicijama o ktitorima, živopisanju crkve i oslikavanju.
Narodno predanje govori o njenom nastanku.
Naime, na brežuljku Petkovica, između pećine Vjetrenice i mjesta na kome se nalazi današnji manastir, car je ostavio Bogorodičinu ikonu namjeravajući da mu zadužbina na tom mjestu bude podignuta.
Međutim, drugog dana ujutro ikonu su zatekli ispred pećine na koju je naslonjena postojeća crkva.
Čudo se ponavljalo i narednih dana, pa je car Konstantin zaključio da mu zadužbinu valja dizati na mjestu na kome se ukazala sama ikona.
U Komisiji za zaštitu nacionalnih spomenika su napomenuli i da postoji i predanje o nemanjićkom ktitorstvu u Zavali.
To kazivanje pominje i manastirski pečat koji u natpisu nosi godinu 1271, ali se ne čini pouzdan za datiranje manastira Zavala.
Prilikom radova na obnovi manastirske crkve od 2001. do 2002. godine u njenoj unutrašnjosti su otkriveni temelji starije crkve.
Tajne manastira Zavala
UZ BOK HILANDARU
Freske u crkvi Svetog Vavedenja, na kojima su, izmeđ ostalog, prikazane i Hristove muke, podizanje na krst i raspeće, te polaganje u grob, reće zastupljenje u drugim pravoslavnim hramovima, smatraju se najkvalitetnijim slikarskim ostvarenjem u BiH, nastalim u vrijeme osmanske vladavine, ukazali su iz Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika.
Uradio ih je Georgije Mitrofanović 1619. godine, slikar o čijoj veličini najbolje govori podatak da ga je angažovao patrijarh Pajsije da oslika patrijaršijsku trpezariju i crkvu Sv. Dimitrija u Peći i koji je, nekoliko godina nakon živopisanja Zavale, oslikao trpezariju u Hilandaru.
Ovaj živopis, poslije hilandarskog, mogao bi da se svrsta u Mitrofanovićevo najbolje ostvarenje.
ISKUŠENIČKI DOM VASILIJA OSTROŠKOG!
Prve iskušeničke dane 12-godišnji Stojan Jovanović, potonji Sveti Vasilije Ostroški, proveo je u manastiru Zavala.
Iz obližnjih, rodnjih Mrkonjića, došao je da uči pismenost na poziv strica igumana Serafimana.
Krasila ga je, ostalo je zapisano, smirenost i ozbiljnost.
Iz Zavale odlazi u manastir Tvrdoš, gdje stupa u monaštvo.
Onovao je manastir Ostrog u Crnoj Gori.
Ostrog na ruskom, staroslovenskom i srpskom jeziku znači utvrđenje, utvrđeno mjesto.
Manastir Zavala bio je pravoslvna luka i za druge poznate duhovnike i crkveno-narodne vođe.
autor:faktormagzin, tekst je izašao u FM 54 štampanom izdanju od 30 juna 2022. godine
